به گزارش خبرنگار مهر، توجه دوباره به نهج‌البلاغه همزمان با آغاز نهضت اسلامی در اوایل دهه چهل شمسی است و متفکران انقلاب اسلامی به این کتاب شریف و مفاهیم آن توجه ویژه ای داشتند. اهتمام به این کتاب شریف را می‌توان در سخنرانی‌های حضرت آیت الله خامنه‌ای در کنگره نهج‌البلاغه که نخستین بار در بهار ۱۳۶۰ ایراد شد، مشاهده کرد: ما امروز در دنیای اسلام - که درک و دریافت و بینش اسلامی در آن گاهی با فاصله‌هایی به اندازه‌ی فاصله‌ی ایمان و کفر از هم دور هستند - با واقعیتی مواجه هستیم. امروز آشکارترین و روشن‌ترین حقایق اسلامی به وسیله‌ی بعضی از مدعیان اسلام در کشورهای اسلامی نادیده گرفته می‌شود. امروز همان روزی است که شعارها یکسان است اما جهت‌گیری‌ها به شدت مغایر یکدیگر است، امروز شرایطی مشابه شرایط دوران حکومت امیرالمؤمنین است، پس روزگار نهج‌البلاغه است.
در روزهای ماه مبارک رمضان که در مهمانی خدا شرکت می‌کنیم و در طرح قرآنی «زندگی با آیه ها» هر روز با یک آیه از قرآن کریم مأنوس هستیم، پسندیده است که آیه روز را از منظر امیرالمومنین علی علیه السلام و کتاب شریف نهج‌البلاغه نیز بررسی کنیم. آنچه در ادامه می‌خواند دریافت‌هایی از مضامین عالی نهج‌البلاغه پیرامون آیه ۲۹ سوره فتح است:
مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَالَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَی الْکُفَّارِ رُحَمَاءُ بَیْنَهُمْ
محمّد، فرستاده خداست و کسانی که با او هستند بر کافران سرسخت و در میان خودشان با یکدیگر مهربانند
آیه ۲۹ سوره فتح می‌فرماید: محمد رسول الله و الذین معه أشداء علی الکفار رحماء بی نهم، این آیه، ویژگی‌های مؤمنان و یاران پیامبر اعظم (ص) را توصیف می‌کند و بر دو صفت کلیدی آنها تأکید می‌ورزد: سخت‌گیری بر کافران و رحمت به یکدیگر. این مضمون در نهج‌البلاغه، کتاب گرانبهای سخنان امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب (ع) نیز به وضوح قابل مشاهده است.
این آیه کریمه به روشنی نشان می‌دهد که مؤمنان واقعی کسانی هستند که نه تنها در برابر دشمنان دین و کفر ایستادگی می‌کنند، بلکه در میان خود از محبت و رحمت برخوردارند. این آیه به خوبی نشان‌دهنده‌ی روحیه‌ای است که باید در میان مسلمانان حاکم باشد؛ روحیه‌ای که در آن، یاری و همدلی به‌عنوان یک اصل اساسی مطرح می‌شود.نهج‌البلاغه، به‌عنوان مجموعه‌ای از خطبه‌ها، نامه‌ها و سخنان امیرالمؤمنین، به‌طور خاص به موضوعات عدالت، همدلی و ایستادگی در برابر ظلم و کفر پرداخته است. در اینجا به برخی از مضامین و سخنان علی (ع) که به این آیه و مفاهیم مرتبط با آن اشاره دارند، می‌پردازیم.
سختی و استقامت در برابر کفر
امام امیرالمؤمنین علی (ع) در خطبه‌های خود به ضرورت استقامت در برابر دشمنان اسلام تأکید می‌کند. در خطبه ۲۷ نهج‌البلاغه، ایشان به یاران خود می‌فرماید که باید در برابر دشمنان خدا ایستادگی کنند و از هیچ تلاشی برای دفاع از دین دریغ نکنند. این سخنان هم‌راستا با مضمون آیه ۲۹ سوره فتح است که مؤمنان را به سخت‌گیری در برابر کافران دعوت می‌کند.
امام علی (ع) در خطبه ۲۷ نهج‌البلاغه می‌فرماید: إِنَّ اللَّهَ جَعَلَ الْقَتْلَ شَهَادَةً لِلْمُؤْمِنِینَ، وَ جَعَلَ الْقَتْلَ شَهَادَةً لِلْمُؤْمِنِینَ، وَ أَعْلَمَ أَنَّ الْمُؤْمِنَ مَنْ أَحَبَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ جَاهَدَ فِی سَبِیلِهِ. خداوند، کشته شدن را شهادت برای مؤمنان قرار داده است. و مؤمن واقعی کسی است که خدا و رسولش را دوست داشته باشد و در راه او جهاد کند.
در این خطبه، حضرت امیرالمؤمنین (ع) به اهمیت جهاد و ایستادگی در برابر دشمنان دین اشاره می‌کند. این سخنان نشان‌دهنده این است که مؤمنان باید در برابر کفر و ظلم استقامت داشته باشند و در راه حق جانفشانی کنند. این روحیه، نشانه‌ای از ایمان عمیق و اراده قوی در پیروی از اصول دین است.
رحمت و محبت در میان مؤمنان
نامه امام علی (ع) به مالک اشتر نخعی بزرگ‌ترین و پرمحتواترین نامه نهج‌البلاغه در موضوع حکومت‌داری و سیاست اداره جامعه است. در این نامه مبانی، اصول، روش‌ها، سیاست‌ها و اخلاقِ مدیریت و حکومت‌داری بیان می‌شود.امام علی (ع) در نهج‌البلاغه به روابط انسانی و محبت میان مؤمنان اشاره دارد. در نامه ۳۱، ایشان به جناب مالک اشتر می‌نویسد: با مردم به نیکویی رفتار کن و در میان آنها از محبت و دوستی بهره‌مند باش. این سخن نشان‌دهنده‌ی تأکید بر رحمت و محبت در میان مسلمانان است که در آیه ۲۹ نیز به آن اشاره شده است.
امیرالمؤمنین (ع) در نامه ۳۱ به مالک اشتر می‌نویسد: وَ أَحْسِنْ إِلَی النَّاسِ، وَ اجْعَلْ لَهُمْ فِی قُلُوبِهِمْ مَحَبَّةً، فَإِنَّ النَّاسَ أَشْرَفُ مَا یُعَامَلُونَ. با مردم به نیکویی رفتار کن و در دل‌های آنان محبت ایجاد کن، زیرا مردم شرافت خود را در رفتار نیکو می‌سنجند.
در این نامه، علی (ع) به مالک اشتر توصیه می‌کند که با مردم با محبت و نیکی رفتار کند و محبت را در دل‌های آنان بپروراند. این نکته به وضوح نشان‌دهنده اهمیت روابط انسانی و محبت در میان مؤمنان است. این رفتار نه تنها به تقویت جامعه اسلامی کمک می‌کند، بلکه موجب نزدیکی دل‌ها و اتحاد مسلمانان خواهد شد.
امام در این نامه همچنان می‌فرماید: وَ أَشْعِرْ قَلْبَکَ الرَّحْمَةَ لِلرَّعِیَّةِ وَ الْمَحَبَّةَ لَهُمْ وَ اللُّطْفَ بِهِمْ، وَ لَا تَکُونَنَّ عَلَیْهِمْ سَبُعاً ضَارِیاً تَغْتَنِمُ أَکْلَهُمْ، فَإِنَّهُمْ صِنْفَانِ: إِمَّا أَخٌ لَکَ فِی الدِّینِ وَ إِمَّا نَظِیرٌ لَکَ فِی الْخَلْقِ، یَفْرُطُ مِنْهُمُ الزَّلَلُ وَ تَعْرِضُ لَهُمُ الْعِلَلُ وَ یُؤْتَی عَلَی أَیْدِیهِمْ فِی الْعَمْدِ وَ الْخَطَإِ، فَأَعْطِهِمْ مِنْ عَفْوِکَ وَ صَفْحِکَ مِثْلِ الَّذِی تُحِبُّ وَ تَرْضَی أَنْ یُعْطِیَکَ اللَّهُ مِنْ عَفْوِهِ وَ صَفْحِهِ
و مهربانی بر رعیت را برای دل خود پوششی گردان و دوستی ورزیدن با آنان را و مهربانی کردن با همگان، و مباش همچون جانوری شکاری که خوردنشان را غنیمت شماری! چه رعیّت دو دسته‌اند: دسته‌ای برادر دینی تواند، و دسته دیگر در آفرینش با تو همانند. گناهی از ایشان سر می‌زند، یا علت‌هایی بر آنان عارض می‌شود، یا خواسته و ناخواسته خطایی بر دستشان می‌رود. به خطاشان منگر، و از گناهشان در گذر، چنانکه دوست داری خدا بر تو ببخشاید و گناهت را عفو فرماید، چه تو برتر آنانی، و آنکه بر تو ولایت دارد از تو برتر است، و خدا از آنکه تو را ولایت داد بالاتر، و او ساختن کارشان را از تو خواست و آنان را وسیلت آزمایش تو ساخت.
آیت الله مکارم در شرح این نامه می‌نویسند: امام (علیه السلام) برای اینکه مالک را به حکومت بر دل‌ها تشویق کند دستور رحمت و محبّت و لطف را درباره رعایا صادر می‌کند. سپس به بیان نقطه مقابل آن می‌پردازد و آن اینکه حاکم همچون حیوان درنده ای باشد که خوردن حق رعایا را غنیمت بشمارد آن گاه بهترین دلیل را برای دستور خود بر می‌گزیند و آن اینکه رعایا در حکومت اسلامی از دو حالت خارج نیستند: اکثریت مسلمانند و می‌دانیم اسلام هر مسلمانی را برادر مسلمان می‌داند و یا اقلیتی هستند که با مسلمین زندگی مسالمت آمیز دارند و آنها انسانند و انسان نسبت به انسان باید نهایت محبّت را داشته باشد.
همدلی و اتحاد مسلمانان جلوه‌ای از محبت
یکی از جلوه‌های رحمت بین مؤمنان وحدت و همدلی است. امام علی (ع) در سخنان خود بارها بر اهمیت اتحاد و همدلی میان مسلمانان تأکید کرده است. در خطبه ۲۲۴، ایشان می‌فرماید: همواره در کنار یکدیگر باشید و در برابر دشمنان اتحاد و یکپارچگی را حفظ کنید. این نکته به خوبی با مضمون رحمت و محبت در آیه ۲۹ سوره فتح هم‌خوانی دارد.
امام علی (ع) در خطبه ۲۲۴ می‌فرماید: فَلاَ تَفَرَّقُوا فَإِنَّ تَفَرُّقَکُمْ أُوْلَی لِلشَّیَاطِینِ. از یکدیگر جدا نشوید، زیرا جدایی شما موجب تقویت شیطان خواهد شد.
این خطبه به صراحت بر اهمیت اتحاد و همبستگی مسلمانان تأکید می‌کند. علی (ع) هشدار می‌دهد که جدایی و تفرقه میان مسلمانان به نفع دشمنان دین است. این سخن می‌تواند به‌عنوان یک پیام کلیدی برای جامعه اسلامی امروزی نیز در نظر گرفته شود؛ زیرا همدلی و اتحاد در برابر چالش‌ها، یکی از عوامل اصلی موفقیت در تحقق اهداف دینی و اجتماعی است.
ویژگی‌های مؤمنان
امام امیرالمومنین علی (ع) در سخنان خود به ویژگی‌های مؤمنان نیز اشاره کرده است. در خطبه ۱۹۲، ایشان به صفات مؤمنان واقعی اشاره می‌کند و می‌فرماید: مؤمنان کسانی هستند که در برابر دشواری‌ها ثابت‌قدمند و در کمک به یکدیگر پیش‌قدم. این سخنان نیز به خوبی با آیه ۲۹ سوره فتح تطابق دارد که به ویژگی‌های مؤمنان اشاره می‌کند.
اصولی چون استقامت در برابر کفر و رحمت در میان مؤمنان از مهم‌ترین ارکان دین اسلام هستند. امیرالمؤمنین علی (ع) در سخنان خود به‌خوبی این مفاهیم را تبیین کرده و همواره بر اهمیت آنها در زندگی اجتماعی و فردی مسلمانان تأکید کرده است. امام علی (ع) به‌عنوان الگوی برجسته‌ای برای مسلمانان، همواره بر اهمیت استقامت در برابر کفر، محبت و رحمت در میان مؤمنان، اتحاد و همدلی مسلمانان و ویژگی‌های مؤمنان تأکید کرده است. این اصول، نه‌تنها در زمان ایشان، بلکه در دنیای امروز نیز می‌تواند راهگشا و الهام‌بخش باشد. با توجه به این آموزه‌ها، مسلمانان می‌توانند در برابر چالش‌های جدید به‌خوبی عمل کنند و به یک جامعه‌ی متعهد و همدل دست یابند.
نظر شما