تبسم ارشادی فر متخصص طب ایرانی در گفتگو با خبرنگار مهر در رابطه با آلرژی و علل عطسه و سرفه در فصل بهار گفت: زمستان فصل تمرکز اخلاط درون بدن است که از نگاه طب ایرانی، فصلی با مزاج سرد و تر محسوب می‌شود. بر اساس مبانی این مکتب، تغییرات اقلیمی تأثیر مستقیمی بر وضعیت اخلاط بدن دارند.
وی ادامه داد: بدن انسان از چهار خلط اصلی صفرا، دم، بلغم و سودا تشکیل شده است. این اخلاط، مواد اولیه‌ای هستند که با دگرگونی‌های خاص خود، زمینه‌ساز تشکیل بافت‌ها، اندام‌ها و کارکردهای حیاتی بدن می‌شوند. از این منظر، بدن انسان مجموعه‌ای پویا از این اخلاط است که به‌واسطه‌ی شرایط محیطی و درونی، دچار تغییر و تحول می‌شوند. در فصل زمستان، به دلیل سردی و برودت هوا، گرمای درونی بدن به سمت داخل متمایل می‌شود، این تغییر باعث می‌شود اخلاط نیز بیشتر به عمق بدن نفوذ کرده و مواد در بدن فرد سفت‌تر و غلیظ‌تر می‌شوند. این فرایند را می‌توان با پدیده‌ی فشرده شده در سرمای یخچال مقایسه کرد.
متخصص طب ایرانی اذعان کرد: با نزدیک شدن به فصل بهار و افزایش تدریجی دما، این اخلاط از حالت فشرده شده خارج شده و سیال‌تر می‌شوند. چنین تغییری، بدن را آماده‌ی دفع مواد زائد و سموم انباشته‌شده در فصل زمستان می‌کند؛ گرچه این دیدگاه‌ها با نظریات طب مدرن هم‌راستا نیستند و ممکن است برای برخی متخصصان پزشکی کلاسیک قابل قبول نباشند، اما در منظومه‌ی فکری طب ایرانی تحلیل‌های مزاجی و عملکرد اخلاط همچنان جایگاه ویژه‌ای در شناخت سلامت و بیماری دارند.
بهار فصل بروز بیماری‌های پنهان زمستان از نگاه طب ایرانی
ارشادی فر اظهار داشت: در فصل زمستان که مزاج هوا سرد و تر است، بدن گرایش بیشتری به درون پیدا می‌کند و اخلاط به حالت نیمه‌منجمد در می‌آیند، اما با شروع بهار و افزایش تدریجی دما این اخلاط گرم می‌شوند. این تغییرات به‌ویژه در افرادی که در فصل زمستان تغذیه سنگین‌تری داشته‌اند یا مستعد تجمع رطوبت در بدن هستند، می‌تواند منجر به بروز بیماری‌های مختلف شود، برای مثال، مصرف زیاد غذاهای پرچرب، گوشتی یا نشاسته‌دار مانند ماکارونی در زمستان می‌تواند باعث افزایش اخلاط شود.
وی افزود: با آغاز بهار، این اخلاطِ از فشرده شدن خارج‌شده، ممکن است به صورت علائم گوارشی، اختلالات تنفسی یا التهابات بدنی بروز کنند. رعایت اصول تغذیه متناسب با فصل و مزاج فرد نقش مهمی در پیشگیری از بیماری‌های فصلی دارد؛ به‌ویژه در ابتدای بهار، پاکسازی بدن از اخلاط زائد و کاهش مصرف مواد غذایی با طبع گرم و مرطوب می‌تواند مانع بروز بسیاری از مشکلات سلامتی شود.
نقش اخلاط در بروز عطسه و زکام
ارشادی فر در ادامه گفت: با ورود به فصل بهار، بسیاری از افراد دچار علائمی مانند عطسه، آبریزش بینی، خلط پشت حلق و سرفه‌های بدون تب می‌شوند؛ وضعیتی که در پزشکی نوین تحت عنوان آلرژی فصلی شناخته می‌شود. اما از نگاه طب ایرانی، این علائم می‌توانند ناشی از تجمع و حرکت اخلاط در بدن باشند.
وی ادامه داد: در فصل زمستان، به دلیل برودت هوا، اخلاط بدن به حالت نیمه‌منجمد در بافت‌هایی مانند سینوس‌ها باقی می‌مانند. اما با شروع بهار و گرم‌تر شدن هوا، این اخلاط به تدریج سیال‌تر شده و به سمت خروج از بدن حرکت می‌کنند. کیفیت و قوام این اخلاط، نقش مهمی در نوع علائم دارد، اگر اخلاط موجود در سینوس‌ها بسیار رقیق باشند، از طریق بینی به صورت زکام شفاف و بی‌رنگ خارج می‌شوند. در صورتی که کمی غلیظ‌تر باشند، به صورت خلط پشت حلق فرو می‌ریزند و وارد معده می‌شوند. این وضعیت در افرادی دیده می‌شود که سابقه سینوزیت یا تجمع اخلاط در سر دارند.
متخصص طب ایرانی متذکر شد: در همین زمینه، عطسه نیز از منظر طب سنتی، نتیجه تحریک گیرنده‌های مخاط بینی بر اثر حرکت اخلاط است. به عبارت دیگر، عطسه، آبریزش بینی و حتی سرفه‌های سبک، همه نشانه‌هایی از تلاش بدن برای دفع اخلاط تجمع‌یافته هستند؛ اخلاطی که در بهار به‌دلیل گرما، تحرک یافته‌اند.
وی اظهار داشت: عامل مهم دیگر در بروز این علائم، وضعیت معده است، رطوبت بیش از حد در معده بر اثر مصرف مکرر مایعات، تغذیه نامناسب یا ضعف هضم می‌تواند باعث تولید بخاراتی در بدن شود. این بخارات به سمت بالا و ناحیه سر حرکت می‌کنند. در تماس با هوای سردتر ناحیه سر، این بخارات به مایع تبدیل شده و به شکل زکام و آبریزش بروز پیدا می‌کنند. این مکانیسم نیز یکی دیگر از دلایل عطسه‌ها و علائم شبه‌آلرژیک است.
ارشادی فر تصریح کرد: عامل مهم در ایجاد علائم آلرژیک بهاری وجود اخلاط راکد در سینوس‌ها که به‌دلیل افزایش حرارت بدن، رقیق و تخلیه شده و رطوبت زیاد معده که بخارات تولید کرده و پس از صعود به سر، به شکل زکام ظاهر می‌شوند.
توصیه‌هایی برای پاکسازی بدن
متخصص طب ایرانی خاطر نشان کرد: با گرم‌تر شدن هوا، بسیاری از افراد دچار علائمی مانند زکام، خلط پشت حلق، سرفه و عطسه‌های پی‌درپی می‌شوند؛ علائمی که در طب جدید به‌عنوان آلرژی فصلی شناخته می‌شود. اما از دیدگاه طب ایرانی، این وضعیت تحلیلی متفاوت و ریشه‌ای‌تر دارد.
وی افزود: یک مقایسه جالب در این زمینه با عسل صورت می‌گیرد. عسل در هوای سرد سفت و غلیظ می‌شود و در گرما یا روی حرارت شعله، حالت روان و سیال پیدا می‌کند. این رفتار مشابهی با اخلاط در بدن دارد؛ یعنی همان‌طور که عسل در گرما رقیق می‌شود، اخلاط موجود در سینوس‌ها نیز روان شده و می‌توانند از طریق بینی، پشت حلق یا حتی معده دفع شوند.
ارشادی فر اذعان کرد: از نگاه طب ایرانی، این اخلاط رقیق‌شده که از سر به سمت پایین حرکت می‌کنند ممکن است در معده تجمع یابند و موجب اختلالاتی نظیر سنگینی معده، نفخ یا تهوع شوند و همچنین این به حرکت درآمدن سینوس‌ها، می‌تواند در بدن آلرژی ایجاد می‌کند؛ از شیوه‌های درمانی که برای این وضعیت پیشنهاد می‌شود، ایجاد استفراغ کنترل‌شده است؛ البته در افرادی که از سلامت عمومی مناسبی برخوردارند، سن بالایی ندارند و دچار ضعف یا بیماری خاصی نیستند.
راهکار کاهش آلرژی در طب ایرانی
متخصص طب ایرانی بیان کرد: برای این افراد، نوشیدن شربت سکنجبین با آب ولرم در صبح ناشتا و سپس تحریک به استفراغ می‌تواند به دفع سریع‌تر اخلاط انباشته‌شده کمک کند. این روش، موجب سبک‌شدن سر و معده می‌شود و از شدت علائم آلرژیک می‌کاهد. البته این اقدام باید با احتیاط، تحت راهنمایی در افراد مناسب انجام شود، چرا که استفراغ برای همه توصیه نمی‌شود.
وی اظهار داشت: در کنار این روش، حجامت عام نیز با توجه به اینکه در بهار، اخلاط به حرکت درآمده‌اند، انجام حجامت در این زمان می‌تواند به کاهش رطوبت و دفع مواد زائد از بدن کمک کرده و از بروز یا تشدید علائم آلرژیک جلوگیری کند.
ارشادی فر گفت: بنابراین، از منظر طب سنتی، آلرژی فصلی تنها یک واکنش سطحی نیست، بلکه نتیجه تجمع و تحرک اخلاطی است که نیاز به پاکسازی و تنظیم دارند. اقداماتی چون اصلاح تغذیه، استفراغ درمانی (در موارد خاص) و حجامت می‌توانند راهکارهای مؤثری برای کنترل این وضعیت باشند.
نقش حجامت، استفراغ درمانی و پاکسازی گوارش
متخصص طب ایرانی تصریح کرد: حجامت در بهار نه‌تنها یک اقدام درمانی، بلکه پیشگیرانه تلقی می‌شود. این روش به‌ویژه برای افرادی که سابقه آلرژی‌های پوستی (مانند کهیر یا ضایعات دو مل) دارند بسیار مؤثر است. انجام حجامت در روزهای ابتدایی فصل بهار به کاهش رطوبات و اخلاط در گردش کمک می‌کند و از بروز یا تشدید علائم حساسیتی جلوگیری می‌کند.
دیدگاه ژنتیک در برابر نگاه مزاجی
ارشادی فر متذکر شد: طب نوین، منشأ بسیاری از آلرژی‌ها به عوامل ژنتیکی نسبت داده می‌شود. در حالی که طب ایرانی نیز نقش وراثت را می‌پذیرد، به‌ویژه در تعیین مزاج پایه فرد اما معتقد است که غلبه‌ی رطوبت ذاتی نیز می‌تواند زمینه‌ساز آلرژی‌های فصلی شود. افرادی با مزاج "سرد و تر" یا "گرم و تر"، به‌طور طبیعی مستعد تجمع رطوبات هستند.
تدابیر اصلی برای کاهش علائم آلرژیک
متخصص طب ایرانی بیان کرد: انجام یک یا دو نوبت حجامت عام با فاصله حدود دو هفته توصیه می‌شود. این کار به کاهش اخلاط متحرک و کنترل رطوبات اضافی در بدن کمک می‌کند؛ افرادی که از سلامت عمومی خوبی برخوردارند، استفراغ صبحگاهی به دلیل اخلاط تجمع‌یافته به‌ویژه از ناحیه‌ی سر و معده می‌تواند کار ساز باشد. این روش می‌تواند ۱ تا ۳ بار در بازه‌ای چند روزه یا چند هفته‌ای انجام شود. مصرف شربت سکنجبین ولرم پیش از اقدام، می‌تواند روند پاکسازی را تسهیل کند.
وی اظهار داشت: در بهار، نرم شدن شکم و افزایش دفعات اجابت مزاج (مثلاً از یک بار به دو یا سه بار در روز) نیز می‌تواند به خروج اخلاط اضافی از بدن کمک کند. استفاده از خوراکی‌های ملین خفیف تحت نظر کارشناس طب سنتی، یکی دیگر از تدابیر فصلی است.
ارشادی فر مطرح کرد: طب ایرانی با نگاهی عمیق‌تر به چرایی بروز آلرژی‌ها، تدابیری چون حجامت، استفراغ درمانی و تنظیم عملکرد گوارش را نه‌تنها برای درمان، بلکه به‌عنوان پیشگیری از بیماری‌های فصلی توصیه می‌کند. این روش‌ها، با هدف کاهش رطوبات اضافی بدن و ممانعت از غلبه‌ی اخلاط، به حفظ توازن درونی و ارتقای سلامت عمومی بدن در فصل بهار کمک می‌کنند.
کاهش اخلاط و کنترل آلرژی با تدابیر تغذیه‌ای و پاکسازی بدن
متخصص طب ایرانی اذعان کرد: با افزایش حرارت و رطوبت طبیعی، تغییراتی در بدن انسان نیز رخ می‌دهد که می‌تواند منجر به بروز یا تشدید برخی بیماری‌ها از جمله آلرژی‌های فصلی، سرفه، خلط پشت حلق و حتی بثورات پوستی شود. طب ایرانی با نگاهی جامع به مزاج فرد و شرایط اقلیمی، تدابیری برای پیشگیری و درمان این حالات ارائه می‌دهد.
نقش فصد (خون‌گیری) هدفمند
ارشادی فر تصریح کرد: در افرادی که غلظت خون بالایی دارند به‌ویژه آقایانی با هموگلوبین بالای ۱۶ یا خانم‌هایی با هموگلوبین بالای ۱۴ فصد توصیه می‌شود. البته برخلاف خون‌گیری در مراکز انتقال خون که معمولاً حجم ثابتی (حدود ۴۰۰ سی‌سی) برداشت می‌شود، حجم خون‌گیری باید بر اساس نیاز، مزاج و وضعیت بدنی هر فرد تعیین شود. ممکن است در برخی تنها ۲۰۰ سی‌سی کفایت کند، انجام فصد در زمان و شرایط مناسب، از روش‌های پاکسازی بدن از اخلاط فاسد و پیشگیری از بیماری‌های بهاری است.
تغذیه برای افراد مستعد آلرژی
متخصص طب ایرانی افزود: مهم‌ترین عامل تشدیدکننده آلرژی، تجمع بخارات معده در ناحیه سر است. به همین دلیل، کاهش حجم وعده‌های غذایی و پرهیز از غذاهای مولد رطوبت و حرارت زیاد از اصلی‌ترین توصیه‌های تغذیه‌ای در این فصل است، افراد مستعد آلرژی به‌ویژه باید تغذیه خود را کنترل کنند.
وی در ادامه گفت: مواد غذایی‌ای که توصیه نمی‌شود عبارت‌اند از غذاهای گرم مانند گوشت گوسفند (به دلیل طبیعت گرم و تر)، ادویه‌جات تند و گرم، موز، آجیل، پیاز، سیر خام، تره، شاهی، تربچه و پیازچه خام، شیرینی‌های سنگین و تنقلات رایج ایام عید به شدت برای آلرژی مضر هستند اما موادی چون گوجه‌سبز، آلبالو، زردآلو، خورشت‌های سبک مثل خورشت آلو، ریواس، اسفناج، سالاد کاهو همراه با شوید و گشنیز تازه، سماق دم‌کرده به‌عنوان نوشیدنی، جوجه کباب یا ماهی دو تا سه بار در هفته و همچنین مصرف گشنیزپلو برای چند روز ابتدایی فصل بهار می‌تواند در تعدیل حرارت و پاکسازی معده مؤثر باشد.
مصرف ادویه‌جات تند می‌تواند آلرژی را تشدید کند
ارشادی فر مطرح کرد: که افراد دچار زکام، عطسه و سرفه‌های آلرژیک باید به‌طور جدی از مصرف ادویه‌جات گرم خودداری کنند. موادی مانند فلفل، زنجبیل، آویشن و پودر کاری می‌توانند به‌شدت علائم آلرژیک را تشدید کرده و موجب تحریک راه‌های هوایی شوند. حتی قرار گرفتن در مجاورت این مواد نیز برای برخی افراد محرک عطسه و واکنش‌های آلرژیک است. در مقابل، استفاده از برخی گیاهان و مواد غذایی با طبع معتدل یا مایل به سرد، برای تسکین علائم زکام و پیشگیری از شدت یافتن آن مفید است.
مواد غذایی برای کاهش علائم آلرژی
وی در ادامه گفت: استفاده از گشنیز تازه در غذاها (مانند گشنیزپلو) یا مصرف ترکیب آسیاب‌شده‌ی تخم گشنیز و نبات (در نسبت مساوی، یک قاشق چای‌خوری بعد از هر وعده غذا) توصیه می‌شود. این ترکیب در صورتی که فرد مبتلا به دیابت نباشد، به کاهش التهابات و علائم زکام کمک می‌کند. همچنین افزودن سماق به غذا، به‌ویژه غذاهای گوشتی، به‌عنوان ماده مفید برای کاهش حرارت بدن و تسکین علائم حساسیت پیشنهاد شده است.
طرز تهیه دمنوش
متخصص طب ایرانی بیان کرد: دمنوش عناب و گل بنفشه، این دمنوش با خاصیت نرم‌کنندگی و ضدالتهاب، از نسخه‌های مؤثر برای درمان زکام و سرفه آلرژیک است. روش تهیه آن بدین‌صورت است که حدود ۱۰ عدد عناب را از شب قبل خیس کرده یا مستقیماً در آب جوشانده و پس از ۱۵ تا ۲۰ دقیقه جوشاندن، آن را صاف کرده و در حالی که هنوز داغ است، مقدار کمی گل بنفشه به آن افزوده و اجازه داده شود تا دم بکشد. پس از صاف‌کردن نهایی، این دمنوش می‌تواند یک تا دو بار در روز، به‌مدت یک هفته مصرف شود.
نظر شما