خبرگزاری مهر، گروه استانها – کوروش دیباج: در سال‌های اخیر، ایران شاهد یک بحران جدی در زمینه تخریب آثار تاریخی و فرهنگی خود بوده است. این تخریب‌ها که نه تنها از سوی گردشگران، بلکه در بسیاری از موارد توسط شهروندان نیز انجام می‌شود، نه تنها میراث مادی کشور را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد بلکه به هویت فرهنگی و تاریخی ایران آسیب جدی می‌زند. از تخریب خاک‌های نقره‌ای جزیره هرمز و یادگار نویسی بر دیوارهای بناهای تاریخی شاخص مانند تخت جمشید، تا انتشار فیلم‌هایی از تخریب پل‌های تاریخی نظیر پل خواجو، این پدیده همچنان در حال گسترش است. این روند نشان می‌دهد که به‌دلیل بی‌توجهی به ارزش‌های میراث فرهنگی، این آثار به‌طور مستمر در معرض خطر قرار دارند.
ناآگاهی عمومی؛ ریشه تخریب‌های فرهنگی
یکی از دلایل اصلی این پدیده، ناآگاهی عمومی مردم از اهمیت و ارزش‌های میراث فرهنگی است. بسیاری از افراد، چه گردشگران و چه شهروندان، به‌طور کامل از اهمیت آثار تاریخی کشور آگاه نیستند و این بی‌اطلاعی باعث می‌شود که در بسیاری از مواقع، اقدام به تخریب یا آسیب رساندن به این آثار کنند. بسیاری از گردشگران بدون آنکه بدانند تخریب یک اثر تاریخی چه تبعاتی می‌تواند داشته باشد، اقدام به یادگار نویسی، کندن قطعات یا حتی برداشت بخش‌هایی از این آثار می‌کنند.
شهریار احمدی، استاد جامعه‌شناسی فرهنگی در این باره به مهر می‌گوید: یکی از دلایل عمده تخریب آثار تاریخی در ایران، ناآگاهی عمومی مردم است. این مسئله نه تنها در مورد گردشگران بلکه در بین شهروندان داخلی نیز مشاهده می‌شود. بسیاری از افراد هنوز اهمیت واقعی این آثار را درک نکرده‌اند. آن‌ها به‌جای درک ارزش‌های تاریخی و فرهنگی این بناها، تنها به‌عنوان یک شیء یا یادگاری از آن‌ها بهره می‌برند. از این رو، ضروری است که ما با استفاده از رسانه‌ها، آموزش و فرهنگ‌سازی در این زمینه، آگاهی مردم را بالا ببریم.
او ادامه می‌دهد: در بسیاری از موارد، حتی گردشگران خارجی که به ایران سفر می‌کنند، به‌دلیل نبود تابلوهای اطلاع‌رسانی یا آموزش‌های پیش از سفر، نمی‌دانند که تخریب آثار تاریخی چه عواقبی دارد. این ناآگاهی در مورد آثار تاریخی، باعث می‌شود تا افراد بدون توجه به ارزش‌های فرهنگی، اقدام به تخریب یا آسیب رساندن به این آثار کنند. بنابراین، ایجاد آگاهی در جامعه، از مهم‌ترین راهکارهای مقابله با این پدیده است.
این جامعه‌شناس فرهنگی اشاره می‌کند: ناآگاهی تنها به مسائل عمومی محدود نمی‌شود بلکه در بعضی از موارد حتی در میان برخی از مسئولان نیز وجود دارد. در حالی که بسیاری از آثار تاریخی در معرض آسیب هستند، از نبود نظارت‌های مؤثر رنج می‌برند. به همین دلیل، باید در سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌های آموزشی، نقشی جدی برای میراث فرهنگی در نظر گرفته شود.
ضعف نظارتی و قانونی؛ عامل تسهیل تخریب‌ها
در کنار ناآگاهی عمومی، ضعف نظارتی و قانونی در حفاظت از آثار تاریخی، یکی دیگر از عوامل مهم در گسترش تخریب‌ها است. بناهای تاریخی بسیاری، به‌ویژه در مکان‌های پر تردد گردشگری، فاقد نظارت‌های مؤثر هستند. در چنین شرایطی، افراد بدون هیچ ترسی از مجازات، به این آثار آسیب می‌زنند و اقدامات تخریبی به‌صورت علنی صورت می‌گیرد.
فریده یوسفی، حقوق‌دان به خبرنگار مهر در این خصوص می‌گوید: نقص در نظارت‌های قانونی و عدم برخورد جدی با متخلفان، عامل اصلی گسترش تخریب‌ها است. بسیاری از این آثار تاریخی که در معرض تخریب قرار دارند، در مناطق شلوغ و پر بازدید قرار دارند، اما متأسفانه مسئولین به‌طور جدی از آن‌ها مراقبت نمی‌کنند. نهادهای مسئول باید نظارت‌های خود را تقویت کنند و قوانینی دقیق‌تر و مؤثرتر برای حفاظت از این آثار وضع کنند.
او در ادامه می‌افزاید: بدون وجود یک سازوکار قانونی محکم برای مقابله با تخریب‌ها، هیچ‌گونه تغییر عمده‌ای در وضعیت موجود رخ نخواهد داد. این تخریب‌ها اغلب با احساس عدم مسئولیت و کم‌توجهی به عواقب آن‌ها همراه هستند. بنابراین، برخورد قاطع با تخریب گران و وضع جریمه‌های سنگین می‌تواند مؤثر باشد.
یوسفی همچنین تأکید می‌کند: عدم اجرای قوانین در حوزه میراث فرهنگی، منجر به احساس عدم امنیت برای این آثار می‌شود. گردشگران و شهروندان باید بدانند که هیچ‌کس حق تخریب و آسیب زدن به آثار تاریخی را ندارد و قانون باید در این زمینه به‌طور جدی پیگیری کند.
نگاه سودمحور و بی‌احترامی به ارزش‌های تاریخی
یکی دیگر از عوامل مؤثر در تخریب آثار تاریخی، نگاه سودمحور به این بناها است. در بسیاری از موارد، افراد و حتی برخی از گردشگران، بناهای تاریخی را به‌عنوان منبعی برای سودجویی می‌بینند و بدون در نظر گرفتن ارزش‌های فرهنگی و تاریخی، اقدام به تخریب یا برداشت بخش‌هایی از این آثار می‌کنند. از برداشت خاک‌های نقره‌ای جزیره هرمز گرفته تا کندن قطعات از دیوارهای تاریخی، اینگونه اقدامات به دلیل نداشتن آگاهی از اهمیت این آثار رخ می‌دهند.
فاطمه کاظمی، فعال میراث فرهنگی در این زمینه به خبرنگار مهر می‌گوید: برخی افراد ممکن است بر این باور باشند که آثار تاریخی به‌عنوان یک منبع قابل بهره‌برداری هستند و در نتیجه، به‌صورت ناآگاهانه اقدام به آسیب رساندن به این بناها می‌کنند. به‌عنوان مثال، برداشت خاک از جزیره هرمز و یا یادگار نویسی بر دیوارهای تاریخی، تنها به‌عنوان یک یادگاری شخصی تلقی می‌شود، اما در حقیقت این اقدامات به‌صورت غیرقابل برگشتی به این آثار آسیب می‌زنند.
او ادامه می‌دهد: این نگاه سودمحور به آثار تاریخی، ناشی از نبود درک صحیح از ارزش‌های فرهنگی و هویت ملی کشور است. اگرچه این کارها به‌طور مستقیم به منافع فردی برخی افراد کمک می‌کند، اما در نهایت به ضرر تمامی جامعه خواهد بود. در واقع، نادیده گرفتن ارزش‌های فرهنگی و تاریخی کشور، می‌تواند به از دست دادن هویت ملی ما منجر شود.
کاظمی در پایان می‌افزاید: برای جلوگیری از این نگاه سودمحور، ضروری است که در سطح عمومی و رسانه‌ای به‌طور مداوم بر اهمیت این آثار تأکید شود. علاوه بر این، آموزش و فرهنگ‌سازی در مورد احترام به آثار تاریخی، می‌تواند باعث کاهش چنین رفتارهایی در آینده شود.
پیامدهای تخریب آثار تاریخی: چرا باید به این بحران توجه کنیم؟
تخریب آثار تاریخی پیامدهای فراوانی دارد که برخی از آن‌ها به‌راحتی قابل جبران نیستند. پریسا پورمشکی، فعال حوزه گردشگری در این زمینه به خبرنگار مهر می‌گوید: اولین پیامد، از دست رفتن بخش‌هایی از هویت فرهنگی و ملی کشور است. آثار تاریخی تنها بناهایی نیستند که در یک زمان مشخص ساخته شده‌اند، بلکه هرکدام از آن‌ها حامل داستان‌ها، تاریخ و فرهنگ یک ملت هستند. آسیب به این آثار به معنای آسیب به هویت فرهنگی آن ملت است.
او ادامه می‌دهد: دومین پیامد، آسیب به صنعت گردشگری است. بسیاری از گردشگران به ایران سفر می‌کنند تا از آثار تاریخی و فرهنگی آن بازدید کنند. تخریب این آثار می‌تواند موجب کاهش جذابیت گردشگری در ایران شود و در بلندمدت اثرات منفی بر اقتصاد کشور داشته باشد.
این فعال گردشگری تاکید می‌کند: تخریب آثار تاریخی علاوه بر آسیب به هویت ملی، به صنعت گردشگری نیز ضربه می‌زند. اگر این روند ادامه یابد، گردشگران خارجی و داخلی دیگر تمایلی به بازدید از این آثار نخواهند داشت و این موضوع تأثیر منفی زیادی بر اقتصاد کشور خواهد داشت.
صحبت چند شهروند و گردشگر
در میان نظر کارشناسان، صحبت شهروندان و گردشگران نسبت به این موضوع قابل تأمل است یک شهروند به خبرنگار مهر می‌گوید: من همیشه از دیدن آثار تاریخی در ایران لذت برده‌ام و معتقدم این آثار بخشی از تاریخ و فرهنگ کشور ما هستند. زمانی که فیلم‌هایی از تخریب آثار تاریخی را در فضای مجازی می‌بینم، واقعاً ناراحت می‌شوم. کسانی که اقدام به یادگار نویسی یا تخریب بناها می‌کنند، باید بدانند که این کارها نه تنها به آثار آسیب می‌زند بلکه به هویت ملی ما نیز لطمه می‌زند.
محمد امینی، گردشگر ایرانی نظر متفاوت‌تر دارد و به خبرنگار مهر می‌گوید:: من خودم در جزیره هرمز بودم و خاک‌های نقره‌ای را دیدم. خیلی از مردم با خود خاک جمع می‌کردند. به‌نظرم باید آموزش‌های بیشتری در این زمینه به گردشگران داده شود تا از تخریب بیشتر این منابع جلوگیری شود. این خاک‌ها بخش بزرگی از طبیعت جزیره هستند و نمی‌شود به‌راحتی آن‌ها را جایگزین کرد.
راهکارها؛ چگونه می‌توان از تخریب آثار تاریخی جلوگیری کرد؟
علیرضا ایزدی، مدیرکل ثبت و حریم آثار تاریخی وزارت میراث فرهنگی به خبرنگار مهر می‌گوید: برای مقابله با این بحران و جلوگیری از تخریب آثار تاریخی، باید راهکارهای مؤثری در نظر گرفته شود. یکی از این راهکارها، فرهنگ‌سازی و آموزش عمومی است. مردم باید از اهمیت آثار تاریخی کشور آگاه شوند و بدانند که تخریب یک اثر تاریخی به‌معنای از دست دادن یک بخش از هویت فرهنگی آن‌هاست. این فرهنگ‌سازی باید از مدارس و دانشگاه‌ها آغاز شود و در سطح عمومی نیز با استفاده از رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی تقویت شود.
او می‌افزاید: ما باید از همین امروز به فکر آموزش و فرهنگ‌سازی در زمینه حفظ آثار تاریخی باشیم. از مدرسه‌ها تا رسانه‌ها، همه باید در این زمینه آگاه‌سازی کنند تا مردم بدانند که تخریب آثار تاریخی، تخریب هویت ملی و فرهنگی کشور است.
مدیرکل ثبت و حریم آثار تاریخی وزارت میراث فرهنگی ادامه می‌دهد: راهکار دوم، تقویت نظارت‌های قانونی است. نهادهای مسئول باید در اماکن تاریخی پر تردد، نظارت دقیق‌تری داشته باشند و تخریب گران را شناسایی و مجازات کنند. نصب تابلوهای اطلاع‌رسانی در نزدیکی آثار تاریخی و همچنین استفاده از تکنولوژی‌های جدید نظارتی می‌تواند در این زمینه مؤثر واقع شود.
ایزدی تاکید می‌کند: قوانین باید به‌طور جدی اجرا شوند و هیچ تخریبگری نباید بدون مجازات بماند. این قوانین باید از ابتدا به‌طور صریح و شفاف بیان شوند و در عمل نیز پیگیری شوند تا شاهد چنین تخریب‌هایی نباشیم.
ضرورت حفظ میراث تاریخی ایران
تخریب آثار ملی و تاریخی ایران، به‌ویژه به‌واسطه ناآگاهی عمومی، ضعف نظارت و نگاه سودمحور، تهدیدی جدی برای میراث فرهنگی کشور محسوب می‌شود. از این رو، برای مقابله با این بحران، نیاز به آگاهی‌سازی عمومی، تقویت نظارت‌ها و استفاده از قوانین سخت‌گیرانه‌تر داریم تا از تخریب بیشتر آثار تاریخی جلوگیری کنیم و این میراث گرانبها را برای نسل‌های آینده حفظ کنیم.
نظر شما