به گزارش خبرنگار مهر، بحرانی که امروز در منطقه سیستان با آن مواجه هستیم که از آن به عنوان بحران فرسایش خاک یاد می‌شود، در زمینه گرد و غبار، تأمین آب شرب و تخریب سرزمین مطرح است، این‌که زمین‌های کشاورزی دیگر از حیز انتفاع خارج شده‌اند.
در غرب ایران، چالش ریزگردها همچنان استان‌های کشور را در گیر خود کرده است و به گفته کارشناسان علوم خاک منشأ ریزگردهای سوریه و شمال عراق که وارد ایران می‌شود تحت‌تأثیر اقدامات سدسازی ترکیه است.
امروز ترکیه بحث سدسازی خود را قوی‌تر در حال ادامه دادن است و سرمایه‌گذاری و سرپوش علمی و حمایت علمی از افغانستان را ترکیه در حال انجام بوده که نقشه‌های آن به سال ۱۹۶۲ میلادی بر می‌گردد.
سدی بالای افغانستان در حال احداث است که بالای زابل بوده و تمام اتفاقاتی که در حال رخ دادن در هیرمند و هامون است یک سرمایه‌گذاری بسیار کلان و بزرگی است که ما تصویر درستی از آن نداریم.
۱۰ سال پیش ۶۰۰ میلیون دلار از ذخایر صندوق کشور برای شبکه آبیاری زابل رفت با این امید که آبی از هیرمند می‌آید که داخل لوله‌ها می‌رود؛ اما هنگام افتتاح این پروژه بزرگ آب‌رسانی، افغانستان همزمان سد کمال خود را بست؛ به این ترتیب این حجم لوله زیر زمین مدفون است زیرا آب نیست که داخل لوله‌ها شود.
در دو دهه گذشته تمام دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی، وزارت نیرو، سازمان محیط زیست، منابع طبیعی پروژه تعریف کردند که بحران زابل را در قالب علاج‌بخشی سیستان و روئین تن‌سازی سیستان حل کنند؛ اما همه نگاه‌ها این بوده که با افغانستان وارد گفتگو شویم تا آب مورد نیاز تأمین شود این در حالی است که آب حاصل از بارش در این منطقه به دلیل مهار نشدن وارد افغانستان می‌شود.
سیستان آب دارد، مدیریت نیست
در این راستا تیمی مطالعاتی در بحث گرد و غبار در سال‌های حدود ۱۳۸۷ و ۱۳۸۸ به شکل داده‌محور، نه مشکل‌محور تحقیقاتی را در این منطقه شروع کرد.
در یک سال گذشته این تیم به طور میدانی در منطقه حضور داشته و مدعی هستند که در قلب هامون در کوه‌هایی که مشترک بین زاهدان و خراسان جنوبی است، آنقدر آب وجود دارد که هم آب شرب مردم زابل را تأمین می‌کند و هم می‌توان کشت هیدروپونیک انجام داد؛ همچنین آنقدر آب وجود دارد که ریزگردها تثبیت شوند.
در واقع طرح سیستان جز معدود پروژه‌های آبخیزداری است که تمام خدمات آبخیزداری در این حوزه را شامل می‌شود.
نگاه یکپارچه سرزمینی مطالعه ۳ میلیون هکتار زمین را به سرانجام رساند در حالی که مطالعات آبخیزداری معمولاً در ۳۰ تا ۴۰ هزار هکتار زمین تعریف می‌شود. اگر بخواهیم چنین بحران‌هایی مانند آنچه در سیستان است را مدیریت کنیم ناچار هستیم عرصه بسیار گسترده‌ای را مورد مطالعه قرار دهیم.
نکته دیگر این که در خروجی این حوزه‌ها که این تیم مطالعاتی کار کرده وزارت نیرو ایستگاه هیدرومتری (آب‌سنجی) ندارد که ثبت کند. محققان آبخیزداری اسفند سال ۱۴۰۲ در منطقه حضور داشتند. داده‌های بارش ۴ ماه آبان، آذر، بهمن و اسفند تهیه شد و در حالی که ایستگاه هواشناسی میزان بارش را صفر ثبت کرده بود اما داده‌های به دست آمده از این پروژه می‌گوید، بارندگی به قدری بود که ساعت ۲۳ که بارش شروع شد، آب ۱۵۰ کیلومتر را طی کرد و در این میان چقدر آب تلف شد، چقدر در خاک نفوذ کرد، سازه‌های قدیمی را پر و با سیراب کردن همه این بخش‌ها در خروجی حوزه، ۵ میلیون متر مکعب آب از ایران خارج و وارد افغانستان شد.
افزایش اعتبارات آبخیزداری را جدی‌تر می‌کند
سیستان چنین پتانسیلی در حوضه آبخیزداری و آبخوان‌داری دارد چرا باید این نعمت بزرگ خدادادی، با وجود خشکسالی و معضل ریزگردها در کشور وارد خاک همسایه شود؟ همچنین چرا با وجود این حجم بارش و مشکلات پرداخت حق‌آبه ایران از سوی همسایه شرقی، این روان‌آب‌ها در کشور به ویژه در مناطق مرزی مهار نمی‌شوند؟ علی تیموری، معاون وزیر جهاد کشاورزی و رئیس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در این خصوص به خبرنگار مهر گفت: در دشت سیستان درباره موضوع آبخیزداری کارهای خوبی انجام شده ضمن این که برنامه‌هایی را در دستورکار قرار داده‌ایم و در حال اجرا است.
وی افزود: بر اساس اعتباراتی که در سال ۱۴۰۴ به این بخش تعلق گرفته، می‌توان بیشتر در بحث آبخیزداری در استان‌های مرزی کار کرد.
معاون وزیر جهاد کشاورزی با اشاره به تکالیف برنامه هفتم توسعه در حوزه آبخیزداری بیان کرد: مطالعات ۲۰ میلیون هکتار از منابع طبیعی کشور انجام شده و بر اساس تکلیف برنامه هفتم توسعه که باید همین مقدار در طی ۴ سال عملیاتی شود، آماده بهره برداری است.
رئیس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، عنوان کرد: حدود ۳۵ هزار میلیارد تومان (همت) اعتبار مربوط به مدیریت قنوات و آبخیزداری در بودجه دیده شده بود که دو سوم آن تصویب شد. به این ترتیب اعتبارات از ۱.۵ همت به ۲۶ همت افزایش یافته است.
امسال طرح آبخیزداری در دشت سیستان عملیاتی می‌شود
در ادامه حسن وحید، معاون آبخیزداری، مراتع و امور بیابان این سازمان عنوان کرد: در سیستان حوضه‌ای که داریم در غرب سیستان است که بخشی از خراسان جنوبی را شامل می‌شود و حدود ۲.۲ میلیون هکتار است.
وی افزود: در سنوات گذشته بخشی از مطالعات آبخیزداری در این حوضه انجام و بخشی از آن هم اجرایی شده است.
وی اظهار کرد: این مسئله در قالب یک طرح بزرگ است و حدود ۲ سال می‌شود که سازمان منابع طبیعی مطالعات آن را شروع کرده و تقریباً به پایان رسانده و محل‌های اجرای آن نیز مشخص شده است.
وی اضافه کرد: قطعاً در سال ۱۴۰۴ موضوع آبخیزداری در دشت سیستان عملیاتی می‌شود؛ همچنین سازمان، بحث مدیریت جامع را در این موضوع دیده بود. البته شرق سیستان حوضه آبخیز ندارد و حالت ریزدانه است (فلت بودن دشت).
معاون آبخیزداری، مراتع و امور بیابان با بیان این که حوضه آبخیز سیستان در مجموع حدود ۱.۳ میلیون هکتار است که مطالعات آن با رویکرد مدیریت جامع در حال انجام است و به زودی اجرایی می‌شود، عنوان کرد: مطالعات و ارزیابی‌ها می‌گوید حدود ۵۰ تا ۶۰ میلیون متر مکعب روان‌آب در حوزه سیستان داریم. بخشی از آن در داخل کشور در حال استفاده است و بخشی هم از محلی به سمت افغانستان حرکت می‌کند.
وی با بیان این که بارش‌های مطالعه شده در دشت سیستان مربوط به آن نبوده و مربوط به منطقه چابهار می‌شود، گفت: از این بخش ۵ میلیون متر مکعب آب باران از ایران وارد افغانستان شده است. همچنین این که بارش وجود داشته اما ایستگاه هواشناسی ثبت نکرده شاید به این دلیل بوده که در بالادست باران بوده اما در پایین‌دست خیر.
وی اضافه کرد: موضوع آبخیزداری در منطقه چابهار و دشت سیستان در حال عملیاتی شدن است و فکر می‌کنم حدود ۳۰۰ میلیارد تومان هم قرارداد در دست اجرا است.
اجرای سالانه ۲۵۰ تا ۳۰۰ هزار هکتار آبخیزداری در کشور
معاون آبخیزداری، مراتع و امور بیابان در پاسخ به این پرسش که سازمان منابع طبیعی در حوزه آبخیزداری و آبخوان‌داری چه کارهای اجرایی در سال ۱۴۰۳ انجام داده است، گفت: میانگین اجرا ما در وضعیت عادی و بسته به اعتبارات و مشارکت‌های مردمی که در سطح کشور داریم سالانه بین ۲۵۰ تا ۳۰۰ هزار هکتار است.
وحید با بیان این که ظرفیت کاری ما از این عدد بالاتر بوده و این میزان بر اساس ظرفیت اعتباری سازمان است، تصریح کرد: بر اساس مطالعات، سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور توان اجرا تا ۴ تا ۵ میلیون هکتار در سال را دارد که در این خصوص طرح و برنامه هم تدوین شده است.
این مسئول دولتی اضافه کرد: بر اساس اهداف برنامه توسعه هفتم که سالانه باید ۴ میلیون هکتار طرح آبخیزداری در کشور عملیاتی شود، ما در حال حاضر ۲۰ میلیون هکتار طرح آماده اجرا داریم. اگر برنامه‌ریزی شود طرح‌ها آماده است، محل آنها و اولویت‌ها نیز مشخص بوده و قابلیت اجرا دارد.
معاون آبخیزداری، مراتع و امور بیابان در پاسخ به پرسشی مبنی بر این که طرح آبخیزداری آماده شده بیشتر برای کدام استان‌ها است، گفت: این طرح‌ها برای تمام استان‌ها بوده و برنامه هر استان مشخص شده است.
نقش آبخیزداری در رفع کانون‌های بحرانی
این کارشناس حوزه آبخیزداری و آبخوان داری درباره کمک حوضه‌های آبخیز به رفع چالش کانون‌های بحرانی کشور، اظهار کرد: در بحث کانون‌های بحران فرسایش بادی قطعاً در برنامه آبخوان‌داری سازمان منابع طبیعی وجود دارد چون بیشتر در مناطق پایین‌دست و در دشت‌ها است اما کانون‌های بحرانی در محل، متفاوت است؛ بخشی در اراضی کشاورزی، تالاب‌ها، معادن و بخشی هم در قالب طرح‌های عمومی و عمرانی به وجود آورنده این معضل بوده‌اند. همچنین بخشی هم ناشی از عدم مدیریت درست منابع آب و مصادره کردن آب در بالادست بوده که تمام این عوامل، باعث شده کانون ریزگرد داشته باشیم.
وحید گفت: مجموع اقداماتی که در مجموعه منابع طبیعی انجام می‌شود، در ذخیره روان‌آب‌ها می‌تواند تأثیرگذار باشد.
معاون آبخیزداری، مراتع و امور بیابان سازمان منابع طبیعی درباره تفاوت آبخیزداری و آبخوان داری، توضیح داد: خیلی تفاوتی ندارد. ما در آبخیزداری و آبخوان داری می‌گوئیم مدیریت منابع زیستی حوزه آبخیز یعنی آب، خاک و گیاه را می‌توانیم مدیریت کنیم. آبخیزداری قاعدتاً در بالادست انجام می‌شود و آبخوان داری در دشت‌ها است.
۱۱:۳۲ - ۱۴۰۴/۰۱/۲۴
نظر شما