به گزارش خبرنگار مهر، پس از چند سال مذاکره، هماهنگی‌های فنی و تصویب در مجالس قانون‌گذاری، توافق تجارت آزاد بین جمهوری اسلامی ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا از ۲۵ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۴ به صورت رسمی وارد مرحله اجرا می‌شود. این توافق گام مهمی در توسعه روابط اقتصادی ایران با کشورهای عضو این اتحادیه و بخشی از راهبرد کلان تهران برای گسترش تعاملات اقتصادی منطقه‌ای به شمار می‌رود.
اتحادیه اقتصادی اوراسیا متشکل از پنج کشور روسیه، بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان و ارمنستان، با جمعیتی بیش از ۱۸۰ میلیون نفر و تولید ناخالص داخلی بالغ بر دو تریلیون دلار، یکی از قطب‌های مهم اقتصادی منطقه اوراسیاست. جمهوری اسلامی ایران از سال ۱۳۹۷ با امضای یک موافقتنامه تجارت ترجیحی وارد تعاملات اقتصادی با این اتحادیه شد و حالا با اجرایی‌شدن موافقتنامه تجارت آزاد جامع، وارد مرحله جدیدی از همکاری‌ها خواهد شد؛ به گونه‌ای که از ۲۵ اردیبهشت‌ماه تعرفه واردات و صادرات ۸۷ درصد از کالاهای مشمول در تجارت میان ایران و کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا به صفر خواهد رسید. همچنین اعمال هرگونه موانع غیرتعرفه‌ای نیز ممنوع خواهد بود. البته درصد اندکی از کالاها که در تجارت دوجانبه نقش کلیدی ندارند، همچنان مشمول تعرفه خواهند ماند.
روند اجرایی شدن تجارت آزاد میان ایران و اوراسیا
در همین زمینه، محمدصادق قنادزاده، معاون خدمات تجاری سازمان توسعه تجارت ایران در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به روند اجرایی‌شدن این توافق با بیان اینکه چشم‌انداز توسعه روابط تجاری ایران و اوراسیا بسیار روشن است و پتانسیل رشد آن قابل توجه خواهد بود، می‌گوید: بر اساس پروتکلی که میان ایران و پنج کشور عضو اتحادیه اوراسیا به امضا رسیده، دو ماه پس از تکمیل فرآیند تصویب در مجالس و ابلاغ نهایی، موافقتنامه به‌صورت خودکار اجرایی می‌شود. این بدان معناست که از نیمه اردیبهشت‌ماه، عملاً توافق وارد فاز اجرایی می‌شود.
محمدعلی دهقان دهنوی رئیس کل سازمان توسعه تجارت ایران هم در این خصوص با اشاره به صفر شدن تعرفه ۸۷ درصد از کالاهای مبادله شده میان دو طرف، می‌گوید: این توافق نه فقط کالاهای اساسی بلکه بیشتر کالاها را در برمی‌گیرد این توافق نه فقط کالاهای اساسی بلکه بیشتر کالاها را در برمی‌گیردو ۱۳ درصد دیگر تعرفه‌هایی است که خیلی مورد استفاده نیست و تولید کننده و صادر کننده آن‌ها نیستیم و خیلی انگیزه‌ای نداشتیم که آن‌ها را در توافق نامه بگنجانیم.
او تاکید می‌کند: تقریباً می‌توانم بگویم که اصلی‌ها، همه بخش‌های تولیدی ما جز معدود استثناهایی که روی تولید آن حساسیت داشتیم داخل آن قرار می‌گیرد. این توافق نامه که در یک فصل و ۲۴۵ صفحه است، توافق نامه بسیار مفصلی است و کتاب راهنمای تجارت با اوراسیا را آماده کردیم که هم ترجمه فارسی موافقتنامه و بخش‌هایی است برای راهنمایی بخش خصوصی که چه کار باید کنند.
دهقان دهنوی با بیان اینکه در این موافقتنامه، علاوه بر اینکه تعرفه‌ها به صفر می‌رسد، پیش‌بینی شده است که موانع نیز برطرف شوند، تاکید می‌کند: فصولی که در توافق نامه پیش بینی شده، موضوعات بسیار متنوعی را در بر می‌گیرد؛ از جمله تبادل اطلاعات تجاری، اطلاع‌رسانی متقابل، استانداردسازی، اقدامات بهداشتی، قرنطینه، مسائل مربوط به بهداشت، همکاری‌های گمرکی و بسیاری مسائل دیگر، حتی موضوعات مرتبط با حمل‌ونقل و ترانزیت، که همگی در این موافقتنامه مورد توجه قرار گرفته است.
تجارت ایران و اوراسیا چقدر است؟
بر این اساس بررسی آخرین آمار گمرک ایران از وضعیت تجارت ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا نشان می‌دهد که صادرات ایران به کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا در سال گذشته با افزایش ۲۰ درصدی به بیش از ۲ میلیارد دلار رسید.
در این مدت یک میلیارد و ۱۲۱ میلیون دلار کالا به فدراسیون روسیه، ۵۰۵ میلیون دلار به ارمنستان، ۲۷۸ میلیون دلار قزاقستان، ۱۱۱ میلیون دلار به قرقیزستان و ۲۱ میلیون دلار به بلاروس صادر شده است.
همچنین سال گذشته یک میلیارد و ۵۱۰ میلیون دلار از مبدا کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا وارد ایران شده که نسبت به مدت مشابه سال ۱۴۰۲ کاهش ۲۰ درصد کاهش را نشان می‌دهد.
قنادزاده معاون سازمان توسعه تجارت در این رابطه نیز می‌گوید: در حال حاضر، حجم مبادلات تجاری ایران با اتحادیه اوراسیا در حدود ۵ میلیارد دلار برآورد می‌شود. اما با توجه به ظرفیت‌های توافق تجارت آزاد، این رقم می‌تواند طی سه تا پنج سال آینده به بیش از ۲۰ میلیارد دلار افزایش یابد.
مزایای کلیدی توافق تجارت آزاد برای ایران
کارشناسان اقتصادی معتقدند اجرایی‌شدن این توافق می‌تواند فرصت‌های گسترده‌ای را برای بخش خصوصی و تولیدکنندگان ایرانی فراهم کند زیرا این موافقتنامه با هدف تجارت آزاد و با تعرفه صفر حدود هزار قلم کالا نوشته شده و شامل ۱۱ فصل و یک ضمیمه مربوط به فهرست‌های کالایی دو طرف توافق است.
بر اساس مفاد این موافقتنامه تعرفه‌های گمرکی در حجم گسترده‌ای از کالاها کاهش یا حذف می‌شود که می‌تواند قدرت رقابت کالاهای ایرانی در بازار اوراسیا را افزایش دهد.
همچنین ساده‌سازی فرآیندهای تجاری و حذف موانع غیرتعرفه‌ای از جمله تطبیق در استانداردها، تسهیل در فرآیند صدور مجوزها و تسریع در ترخیص کالاها صورت خواهد گرفت ساده‌سازی فرآیندهای تجاری و حذف موانع غیرتعرفه‌ای صورت خواهد گرفت.
نکته مهم دیگر آنکه ایجاد بستر برای سرمایه‌گذاری‌های مشترک میان ایران و کشورهای عضو اتحادیه، به‌ویژه در حوزه‌هایی نظیر انرژی، پتروشیمی، صنایع غذایی، کشاورزی و ماشین‌آلات، فراهم می‌شود.
کاهش وابستگی به بازارهای سنتی غربی و تنوع‌بخشی به مقاصد صادراتی در راستای دیپلماسی اقتصادی متوازن از دیگر مزایای تجارت آزاد با اوراسیاست که در مفاد موافقت نامه مورد تاکید قرار گرفته است.
از سویی دیگر طبق تاکید کارشناسان با توجه به تحریم‌های بین‌المللی، استفاده از روش‌های تهاتر و سوآپ انرژی می‌تواند راهکاری مؤثر برای توسعه تجارت با اوراسیا باشد.
چالش‌های زیرساختی در مسیر اجرا
با این حال، اجرای موفق این موافقتنامه نیازمند فراهم‌سازی بسترهای فنی و اداری گسترده‌ای است، قنادزاده در این خصوص نیز گفت: در حال حاضر، بخشی از زیرساخت‌های فنی و لجستیکی از جمله استانداردها، گمرکات و سازوکارهای تبادلات مالی هنوز به آمادگی کامل نرسیده‌اند، اما با اجرایی‌شدن موافقتنامه، پیش‌بینی می‌شود سایر حوزه‌ها نیز با سرعت بیشتری به وضعیت مطلوب برسند.
همچنین کارشناسان در این رابطه می‌گویند که تکمیل هماهنگی میان سازمان ملی استاندارد ایران و نهادهای متناظر در کشورهای عضو اتحادیه برای به رسمیت شناختن متقابل گواهینامه‌های کیفی و افزایش ظرفیت لجستیکی در مرزهای مشترک و گذرگاه‌های تجاری، به‌ویژه گمرکات مرزی چون اینچه‌برون، سرخس و نوردوز از دیگر چالش‌هایی است که باید حل شود.
صدرالدین نیاورانی، نایب‌رئیس کمیسیون توسعه صادرات اتاق ایران در این رابطه تاکید دارد که «سیستم حمل‌ونقل ما اروپایی-آمریکایی است و در تعاملات تجاری با روسیه و اوراسیا با مشکلاتی همراه است. کانتینرهای داخلی کشور بیشتر از ۲۲ تن اجازه جابجایی بار ندارند. اما کانتینرهای روسی بین ۶۰ تا ۷۰ تن بار حمل می‌کنند. وقتی سه کانتینر ۲۲ تنی ما به گرگان برسد و بخواهد به کانتینرهای روسی منتقل شود، حدود ۴ تا ۵ تن از کانتینر خالی خواهد ماند. این هم موجب جابجایی و تکان خوردن بار می‌شود و هم حدود ۴ یا ۵ تن باری که رایگان می‌تواند تا آلماتی برود، در عمل حمل نمی‌شود.
به گفته او «برای حل این مشکل، باید وزارت راه را قانع کرد که اجازه یک‌تن بارگیری بیشتر را به صادرکنندگان بدهد. اما همین اقدامات کوچک نیز هنوز انجام نشده است.»
ایجاد کانال‌های مالی و بانکی برای تسهیل در تبادلات پولی، خصوصاً با توجه به تحریم‌های بین‌المللی و محدودیت‌های دسترسی به سیستم‌های مالی جهانی و آموزش و توانمندسازی صادرکنندگان داخلی برای انطباق با الزامات جدید تجاری و استانداردهای بازار اوراسیا نیز باید مورد توجه مسئولان ذی ربط قرار گیرد.
از سویی دیگر ایران تقریباً یک کشور خام فروش است؛ یعنی عمده کالاهایی که صادر می‌کنیم در طبقه بندی کالاهای خام و نیمه خام قرار می‌گیرد که این موضوع در تجارت یک ضعف محسوب می‌شود؛ محمد لاهوتی رئیس کنفدراسیون صادرات ایران در این خصوص می‌گوید: عمده صادرات ما صادرات با ارزش‌افزوده پایین یا بعضاً به صورت خام است. این امر در رقابت‌های منطقه‌ای و با عضویت ایران در پیمان‌های مختلف می‌تواند برای ایران یک تهدید باشد. به این صورت که ایران فقط صادرکننده مواد خام و نیمه ساخته باشد و در مقابل کشورهای طرف قرارداد ایران بتوانند از فرصت برداشته شدن تعرفه‌ها با صادرات محصول به داخل ایران، تراز تجاری را به نفع خود مثبت کنند.
به گفته او، در بازه زمانی که برای آماده‌سازی در این توافقات در نظر گرفته می‌شود، هم سیاست‌گذاران باید در جهت ایجاد زیرساخت‌ها حرکت کنند و هم تولیدکنندگان تلاش کنند از نظر کیفیت و قیمت تمام شده در رقابت سالم، افزایش صادرات و تولید محصول با ارزش‌افزوده بیشتر داشته باشند و بازارها را به دست بیاورند.
به گزارش مهر، اجرایی‌شدن توافق تجارت آزاد میان ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا از ۲۵ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۴، بدون شک یکی از مهم‌ترین تحولات اقتصادی سال جاری در عرصه روابط خارجی ایران محسوب می‌شود. با توجه به ظرفیت‌های قابل توجه این توافق، در صورت پیگیری جدی و برنامه‌ریزی دقیق، می‌توان شاهد رشد چند برابری صادرات غیرنفتی و تقویت موقعیت منطقه‌ای ایران در معادلات اقتصادی اوراسیا بود.
نظر شما