پیام رباعیات خیام جهان‌شمول و فراتر از زمان است

محمد تقوی در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه بسیاری از موضوعاتی که شاعران به آن پرداخته‌اند، مختص به دوره یا جغرافیای خاصی نیستند، اظهار کرد: به تعبیر دیگر، این پیام‌ها، پیام‌های جهانی و بشری هستند و باید گفت که بخشی از شهرت و عالم‌گیر شدن رباعیات خیام نیز به همین نکته بازمی‌گردد.

این استاد ادبیات دانشگاه فردوسی مشهد افزود: بنابراین، مخاطب امروزی نیز از این جهت که انسانی با دغدغه‌ها، آرزوها و نیازهای مشترک با دوره‌های مختلف تاریخ بشر است، می‌تواند برخی از اندیشه‌ها یا عواطف و احساسات خود را با آنچه خیام در قالب رباعی عرضه کرده است، همسو بیابد و از آن لذت ببرد و تأثیر بپذیرد.

وی به طور ویژه به توجه خیام به مغتنم شمردن فرصت و زندگی در لحظه حال و بی‌توجهی او به گذشته و آینده اشاره کرد و گفت: فارغ از معانی و مصادیق آن، این موضوعی است که امروزه بسیار مورد توجه قرار گرفته است.

تقوی در بخش دیگری از سخنان خود، درباره اندیشه‌های فلسفی خیام در رباعیات اظهار کرد: به نظر من، با توجه به رباعیات نمی‌توان حکم قطعی و نهایی داد که فکر و فلسفه و جهان‌بینی حقیقی خیام چیست. به این دلیل که زبان شعر و اقتضائات آن به گونه‌ای نیست که بتوان از طریق آن به اندیشه‌های اصلی و یا باورهای قطعی گوینده پی برد.

استاد ادبیات دانشگاه فردوسی مشهد تاکید کرد: شاعر بیشتر می‌کوشد تا از جهان عواطف و احساسات و افکار آزاد از قید و بند منطق سخن بگوید که چه بسا این افکار در نتیجه حالات و عواطف به ذهن او خطور کرده است تا اصول و مبانی دقیق فکری و فلسفی. بنابراین از این حیث، فلسفه و شعر گزارشگر دو دنیای متفاوت در عرصه حیات معنوی و درونی آدمی محسوب می‌شوند.

وی با اشاره به این نکته که در مورد هر شاعری از جمله خیام نمی‌توان با قاطعیت آنچه را در گزاره‌های شعری آن‌ها منعکس شده است به عقاید و افکار قطعی و اصلی چنین شخصیت‌هایی نسبت داد، افزود: بر همین اساس هم هست که در بعضی موارد که تناقض‌هایی میان اندیشه‌های اصلی که در آثار علمی منعکس شده با آنچه در شعر آمده به چشم می‌خورد از دو نفر با اسم مشابه یاد می‌شود.

تقوی به ابعاد دیگر زندگی و فعالیت‌های خیام پرداخت و گفت: اگر از ابعاد زندگی و فعالیت‌های خیام مراد همان خیام ریاضیدان و فیلسوف و الهیدان باشد، خواه ناخواه مهم‌ترین خصیصه او پشتکار و همت و نوآوری در عرصه‌های مختلف فلسفه و دانش زمانه است که مهم‌ترین کار یا شاهکار خیام تدوین تقویم جلالی بوده است. از حیث فلسفی نیز او ادامه دهنده راه ابن سیناست.

استاد ادبیات دانشگاه فردوسی مشهد با تاکید بر اینکه برای قضاوت درباره شخصیتی به نام خیام نباید تنها به مجموعه رباعیات محدود او اکتفا کرد، تصریح کرد: «گرچه به طور خاص روانی و سادگی و مضامین مربوط به حیات فکری و معنوی در این رباعیات زمینه‌ساز شهرت او به ویژه در سطح جهان شده و این بعد از شخصیت او یعنی شاعری بیش از ابعاد دیگر مورد توجه قرار گرفته است. البته در پژوهش‌های دقیق‌تر از گفتمان خیامی یاد می‌شود تا صرف شعر خیام به عنوان یک شاعر خاص که با توجه به بررسی‌های تاریخی این اصطلاح معنادارتر و کاملاً روشنگر است.