شبکه‌های اجتماعی؛ عامل پنهان کاهش فرزندآوری و تغییر سبک زندگی ایرانیان

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها - احسان دست برآورده؛ در دو دهه اخیر، ایران با یکی از مهم‌ترین چالش‌های جمعیتی خود یعنی کاهش نرخ فرزندآوری روبه‌رو شده است. در کنار عوامل اقتصادی، اجتماعی و سیاسی، یک عامل تأثیرگذار که کمتر مورد توجه سیاست‌گذاران قرار گرفته، تأثیر شبکه‌های اجتماعی بر سبک زندگی و تصمیم‌های مهم خانواده‌ها از جمله تمایل به فرزندآوری است. از مهمترین تأثیرات فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های شبکه‌های اجتماعی، ترویج سبک زندگی فردگرایانه و تصویری از موفقیت بر پایه رفاه شخصی، آزادی و مصرف‌گرایی است. در این فضا، نقش‌هایی مثل همسری و مادری یا پدری، کمتر دیده می‌شوند و به‌جای آن، موفقیت‌های فردی، مسافرت‌های پرزرق‌وبرق، زندگی بدون مسئولیت و تمرکز بر ظاهر و لذت‌های آنی به‌عنوان سبک زندگی ایده‌آل معرفی می‌شوند.

در چنین بستری، فرزندآوری که نیازمند مسئولیت‌پذیری، هزینه مالی و محدودیت در فعالیت‌های شخصی است، در تقابل با تصویر مطلوب شبکه‌های اجتماعی قرار می‌گیرد. بسیاری از کاربران جوان ناخودآگاه تصمیم می‌گیرند فرزنددار شدن را به تعویق بیندازند یا به‌کلی از آن صرف‌نظر کنند.

یکی دیگر از جنبه‌های تأثیرگذار شبکه‌های اجتماعی، الگوسازی رسانه‌ای معکوس است. افرادی که دنبال‌کننده زیادی دارند (مانند بلاگرها و اینفلوئنسرها)، معمولاً بدون فرزند هستند یا با یک فرزند تصویر زندگی ایده‌آلی ارائه می‌دهند که فاقد مشکلات و دغدغه‌های رایج خانواده‌های پرجمعیت است. این الگوها برای بسیاری از جوانان به مدلی برای زندگی تبدیل شده‌اند، بدون اینکه واقعیت‌های زندگی آن‌ها مورد تحلیل قرار گیرد.

در فضای مجازی، تجربه‌های منفی درباره بارداری، زایمان، تربیت فرزند، فشار روانی مادران، عدم حمایت همسر، هزینه‌های درمانی و آموزشی، و نبود حمایت‌های اجتماعی اغلب با لحنی گلایه‌آمیز بازتاب می‌یابد. این بازنمایی‌ها گرچه واقعی هستند، اما به‌دلیل عدم توازن با تجربه‌های مثبت، تصویر غالبی از رنج، محدودیت و استرس از والدگری ایجاد کرده‌اند.

در گذشته، خانواده، مدرسه، رسانه‌های رسمی و نهادهای دینی نقش مؤثری در انتقال ارزش‌های فرهنگی و تربیتی داشتند. اما امروزه، شبکه‌های اجتماعی به مرجع اصلی سبک زندگی، تربیت فرزند، ازدواج و روابط تبدیل شده‌اند. این انتقال مرجعیت فرهنگی، بدون کنترل و سیاست‌گذاری مناسب، جامعه را به سمت تغییرات بنیادین سوق داده که کاهش فرزندآوری تنها یکی از نتایج آن است.

اگرچه نمی‌توان نقش واقعی مشکلات اقتصادی، اشتغال، مسکن و خدمات حمایتی را در کاهش فرزندآوری انکار کرد، اما نادیده گرفتن نقش تغییرات فرهنگی و رسانه‌ای در سبک زندگی نیز خطایی راهبردی خواهد بود.

برای عبور از این بحران جمعیتی، سیاست‌گذاران فرهنگی باید به‌جای مقابله مستقیم با فضای مجازی، به سراغ بازتعریف تصویر خانواده و والدگری در این فضا بروند. تولید محتوای جذاب، انسانی و صادقانه از تجربه‌های مثبت فرزندآوری، نمایش الگوهای موفق خانواده‌های شاد، ارائه راهکارهای روان‌شناختی برای آمادگی زوجین و تقویت مهارت‌های زندگی، می‌تواند تصویر ذهنی جوانان را متعادل‌تر و واقعی‌تر کند.

شبکه‌های اجتماعی تنها رسانه‌ای برای سرگرمی نیستند، بلکه به یکی از نهادهای تأثیرگذار در شکل‌دهی به نگرش، ارزش‌ها و سبک زندگی نسل جوان تبدیل شده‌اند. نادیده گرفتن نقش این فضا در تحولات فرهنگی، می‌تواند پیامدهای جبران‌ناپذیری برای ساختار جمعیتی و اجتماعی کشور به همراه داشته باشد. اکنون زمان آن رسیده که سیاست‌گذاران، رسانه‌ها و خانواده‌ها به صورت هماهنگ، برای اصلاح این روند وارد عمل شوند.

* دبیر نهضت سواد رسانه‌ای استان یزد