حسین عباس زاده در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: خیام را باید از منظری متفاوت، با نگاهی برآمده از اسطوره، ادبیات و تاریخ نگریست. آنچه آثار این شاعر قرن پنجم را ماندگار و همواره کاربردی نگه‌داشته، جوهره‌ای است که با گذشت قرن‌ها همچنان ارتباط خود را با آدمی و جهان امروز حفظ کرده است. اهمیت خیام در این است که با حداقل تعداد شعر و بدون آنکه دیوان‌های پرحجمی چون شاعران دیگر داشته باشد، اثری خلق کرده که سراسر ژرفای اندیشه، فلسفه و معنای زندگی است.
این اسطوره پژوه در ادامه بیان کرد: ویژگی برجسته خیام، زبانی است ساده اما پررمزوراز، که عمیق‌ترین دغدغه‌ها و پرسش‌ها درباره هستی و مرگ را در قالبی بی‌پیرایه بیان می‌کند. این امضا شخصی خیام است؛ سادگی همراه با عمق و تأثیری که خواننده را، با هر سطح سواد، به تأمل درباره زندگی و خود فرا می‌خواند. رباعیات او نمونه بارز تلفیق اندیشه فلسفی و زبانی مردمی است که هم مخاطب عام را درگیر خود می‌کند و هم اهل نظر را.
وی افزود: در اشعار خیام تاکید بر لحظه حال یکی از محورهای اصلی است. لذت از اکنون، توصیه به زیستن و شادمانی در برابر ناپایداری و کوتاهی عمر، یادآور آموزه‌هایی است که در برخی متون کهن حتی به امام علی نیز نسبت داده می‌شود. این لذت در هم‌نشینی با آگاهی از گذر زمان و حضور همیشگی مرگ تصویر می‌شود و به شعر او عمقی خاص و «دوگانگی فلسفی» می‌بخشد.
عباس زاده اظهار کرد: خیام، پیش از آنکه غرب با فلسفه اگزیستانسیالیسم واندیشمندی مثل سارتر و کامو آشنا شود، در قرن‌ها پیش در آثار خود به پرسش‌های بنیادین هستی، آزادی، فردیت و مسئولیت انسانی پرداخته است. اگرچه نمی‌توان او را به‌صورت کلاسیک فیلسوف اگزیستانسیالیست دانست، اما بسیاری از مفاهیم او را می‌توان درونمایه اگزیستانسیالیسم دانست اندیشه درباره مرگ، اهمیت حال، تردید نسبت به قطعیت‌های فکری و دعوت به تفکر آزاد و اخلاقی. شعر خیام بی‌پیرایه و صادقانه از تجربه زیسته فرد سخن می‌گوید؛ نه مداح حکومت و نه شاعر دربار است.
این اسطوره پژوه افزود: در قالب رباعی، خیام به قله‌ای تازه رسید. او فرم رباعی را چنان مختصر و موسیقایی و چندلایه ساخت که یک بیت پایانی او گاه هزاران معنا را به ذهن متبادر می‌کند. هر رباعی او، نمونه‌ای از فشرده‌سازی اندیشه و تصویر در ظرف کلام است: ساده و در عین حال عمیق.
تأثیر خیام خارج از ایران
وی گفت: تأثیر خیام اما تنها به ادب فارسی و جغرافیای ایران محدود نماند. ترجمه رباعیات او، به‌ویژه در قرن نوزدهم میلادی توسط ادوارد فیتزجرالد، باعث شد صدای خیام به‌عنوان یک شاعر جهانی شنیده شود. نویسندگان و هنرمندان بزرگ غربی از خیام الهام گرفتند از جمله توماس هاردی در آثارش رویکرد فلسفی خیام را بازتاب داد، ویلیام موریس نسخه‌هایی مصور و دستی از رباعیات او ساخت و ریچارد اشتراوس آهنگی بر اساس اشعار خیام خلق کرد.
عباس زاده اظهار کرد: آنچه رباعیات خیام را میان مردم کوچه و بازار زنده نگه داشته، همان زبان ساده، ضرب‌آهنگ قوی و پایان‌بندی تأثیرگذار است که اندیشه را به جان مردم می‌اندازد. شعر او، برخلاف بسیاری از سروده‌های رسمی و درباری، جزئی از زیست و حافظه جمعی ایرانیان و فراتر از آن، جهانیان شده است.
این اسطوره پژوه ادامه داد: در مجموع، خیام نه‌تنها شاعر، بلکه اندیشمندی پیشگام بوده که شعرش آینه‌ای است برای اخلاق، آزادی اندیشه، تردید، جست‌وجوی حقیقت و مسئولیت فردی. در همین حال، نباید دستاوردهای شگرف او در دانش و علم همچون تقویم جلالی دقیق‌تر از تقویم‌های اروپایی را فراموش کرد. خیام با چنین دستاوردهایی، هم بر بلندای شعر و ادب و هم بر قله‌های علم ایران و جهان ایستاده است.
نظر شما