زخم گردشگری ناپایدار بر پیکره طبیعت

به گزارش خبرگزاری مهر، شینا انصاری معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، در یادداشتی نوشت: در نوروز امسال، گردشگری ناپایدار موجب آسیب جدی به جزیره هرمز شد. مسافران نوروزی با چمدان‌هایشان نه سوغات و یادگاری، که بخشی از طبیعت ایران را بردند. آنچه این گردشگران نمی‌دانند این واقعیت است که خاک خوش رنگ جزیره، بخشی از طبیعت و تاریخ زمین‌شناسی این سرزمین است، خاکی که میلیون‌ها سال طول کشیده تا در یک فرایند پیچیده طبیعی به این شکل درآید و تخریب و نابودی آن هرگز به راحتی قابل ترمیم نیست.

باید اذعان کنم پرسش‌هایی که درباره بی‌دفاع شدن این میراث ارزشمند، و نقش نهادهای نظارتی از جمله سازمان حفاظت محیط زیست مطرح شد به حق و قابل تأمل است.

«آموزش» و «اطلاع رسانی» از موضوعات مهمی است که در تورهای گردشگری طبیعی مورد غفلت قرار گرفته است. بی‌تردید اگر بخش زیادی از گردشگران، از عوارض غیرقابل جبران برداشت خاک به عنوان سوغات مطلع بودند؛ آیا باز هم با طبیعت رنجور جزیره چنین رفتار می‌کردند؟ به‌نظر می‌رسد ضعف آموزش و نظارت این وضعیت را تشدید کرده است.

مشکل دیگر بی‌توجهی به «ظرفیت بُرد» در گردشگری‌های طبیعی امروز ما در کشور به‌خصوص در ایام تعطیل سال مانند نوروز است. مقصود از ظرفیت برد حداکثر افرادی هستند که می‌توانند از یک مقصد گردشگری بازدید و یا در آنجا اقامت کنند بدون آنکه موجب تخریب شوند. وقتی میزان تقاضا از ظرفیت برد یک منطقه طبیعی فراتر می‌رود، باعث ایجاد فشار و شکنندگی در آن منطقه‌ای می‌شود.

متأسفانه نظام برنامه‌ریزی ما در حوزه گردشگری طبیعی دچار عقب‌ماندگی است. خلأ الزامات قانونی از یک سو و نبود نظارت جدی دستگاه‌های متولی استانی و محلی از سوی دیگر موجب آسیب‌های اساسی به پیکره طبیعت سرزمین شده است.

توجه به گردشگری پایدار در شرایط فعلی محیط زیست کشور نه یک انتخاب، که یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر است. چرا که مباحث مرتبط با پایداری در گردشگری آن‌طور که باید، تبیین نشده و الزامات و مبانی قانونی لازم که بخش گردشگری را ملزم کند تا به سمت روندهای پایدار حرکت کند، در کشور ما وجود ندارد. به همین دلیل در بسیاری از مقاصد گردشگری کشور، از سواحل گرفته تا جنگل‌ها، دشت‌ها، مناطق روستایی و جزایر، شاهد گردشگری کنترل‌نشده هستیم. اگرچه ممکن است برخی از این مقاصد، زیرساخت‌هایی برای جذب گردشگر ایجاد کرده باشند اما آنچه کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد، میزان سازگاری و پایداری این زیرساخت‌ها با محیط‌زیست و جوامع محلی است.

یکی از راه‌هایی که می‌توان موضوع گردشگری پایدار را در کشور تقویت کرد، فراهم کردن زمینه مشارکت بخش‌های غیردولتی و جوامع محلی در حفاظت، مدیریت و بهره‌برداری پایدار از منابع طبیعی است، تا مشابه بسیاری از کشورها به جای تمرکز صرف بر حفاظت فیزیکی، به دنبال راهکارهایی باشیم که مردم و بخش‌های غیردولتی نقش بیشتری در حفاظت ایفا کنند.

در کشور ما با توجه به تبعات گردشگری ناپایدار، گردشگری باید به سمت راهکارهایی حرکت کند که استفاده بهینه از منابع را با مسوولیت‌پذیری اجتماعی و محیطی تلفیق کند. بر این اساس، توسعه پایدار گردشگری نیازمند نگرشی فراتر از آمار و ارقام کوتاه‌مدت است. به نحوی که به جای نگاه به «ضوابط محیط زیست» به عنوان یک الزام یا محدودیت، آن را به عنوان یک فرصت ببیند که در آن توسعه گردشگری، و حفاظت از محیط‌زیست در کنار هم پیش می‌روند.

ما به زودی با همکاری وزارت میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی درباره چارچوب‌های گردشگری پایدار ضوابط مشترکی را تدوین و ابلاغ خواهیم کرد. جلوگیری از مشکلاتی که گردشگری ناپایدار بر عرصه‌های طبیعی کشور بر جای می‌گذارد نیازمند همکاری تنگاتنگ این دو دستگاه است تا با همکاری نهادهای ملی و استانی و البته مشارکت جوامع محلی و نهادهای مردمی بتوانیم در مسیر پایداری گردشگری حرکت کنیم.